Fire ve zayi olma kavramı
Normal Fireler
Bir malın fiziksel veya kimyasal özellikleri gereği buharlaşma, kuruma, çekme, sızma ya da dökülme gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkan miktar azalmasına normal fire adı verilir. Ayrıca üretim işletmelerinde normal fire, bir mamulün içerdiği net hammadde miktarı ile üretim safhasında harcanan brüt hammadde miktarı arasındaki fark olarak da tanımlanabilir.
Sabunun kuruması sonucu ağırlığını kaybetmesi, cam eşyanın alınması veya taşınması esnasında kırılması, sıvı nitelikteki malların taşınması esnasında dökülmesi veya buharlaşarak uçması ticari fireye örnek olarak gösterilebilir. Bu nitelikteki fireler genellikle belli oranlar dahilinde kalır.
Normal fire olarak ortaya çıkan bu değer düşüklüklerinin takdir komisyonlarına takdir edilmesine gerek yoktur. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta aynı mala ilişkin olsa dahi fire oranının firmadan firmaya değişebileceğidir. Bu nedenle fire oranları belli bir marj arasında belirlenir. Örneğin % 1-3 arası gibi. Bu nedenle bir mala ait firenin başlangıçta miktarı kesin olarak tespit edilemez.
İşletmelerde bazı durumlarda ortaya çıkan olağanüstü durumlar nedeniyle malların miktarında önemli düşüklükler ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda söz konusu malların değeri düşen mal olarak değerlendirilip takdir komisyonuna takdir edilmesi gerekmektedir.
Sabunun kuruması sonucu ağırlığını kaybetmesi, cam eşyanın alınması veya taşınması esnasında kırılması, sıvı nitelikteki malların taşınması esnasında dökülmesi veya buharlaşarak uçması ticari fireye örnek olarak gösterilebilir. Bu nitelikteki fireler genellikle belli oranlar dahilinde kalır.
Normal fire olarak ortaya çıkan bu değer düşüklüklerinin takdir komisyonlarına takdir edilmesine gerek yoktur. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta aynı mala ilişkin olsa dahi fire oranının firmadan firmaya değişebileceğidir. Bu nedenle fire oranları belli bir marj arasında belirlenir. Örneğin % 1-3 arası gibi. Bu nedenle bir mala ait firenin başlangıçta miktarı kesin olarak tespit edilemez.
İşletmelerde bazı durumlarda ortaya çıkan olağanüstü durumlar nedeniyle malların miktarında önemli düşüklükler ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda söz konusu malların değeri düşen mal olarak değerlendirilip takdir komisyonuna takdir edilmesi gerekmektedir.
Zayi Olan Mallar
Vergi kanunlarında zayi olma kavramına ilişkin herhangi bir tanımlama bulunmamaktadır. Sözlük anlamı ile zayi olma, kayıp, yok olma ve yitiktir. Ancak vergi kanunları ekonomik ilişkiler sonucu ekonomik değere bağlı olayları düzenlemekte olup vergi kanunları açısından zayi olma kavramına sözlük anlamıyla değil, iktisadi değer açısından bakılması gerekir. Çünkü ortada herhangi bir fiziksel değer (cisim) olmamasına rağmen oluşabilecek ekonomik değerler vergi kanunlarının ilgi alanına girmektedir. Buna en iyi örnek haklar gösterilebilir.
Malların zayi olması aşağıdaki hallerde gerçekleşebilir.
1. Çalınma, kaybolma ve benzeri nedenlerle,
2. Yangın, sel ve deprem gibi doğal afetler sonucunda,
3. Kaza, dikkatsizlik ve benzeri nedenlerle
Kaza, dikkatsizlik ve benzeri nedenlerden dolayı meydana gelen zayi olayı çoğu zaman firenin kapsamına girebilir. Örneğin cam ticareti yapan bir şahsın, camları taşırken dikkat etmemesi sonucu bir tabaka camı düşürüp kırması gibi. Ancak daha önce de belirttiğimiz gibi malların miktarında önemli boyutta meydana gelecek azalışlar değeri düşen mal ve kapsamına girmektedir.
Yangın, sel ve deprem gibi doğal afetler sonucu mallar zayi olabilir. Bu gibi durumlarda ticari malların tamamen yok olması söz konusudur. Bu gibi durumlarda malların ekonomik değerlerinin azalışı değil tamamen yok olması söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla gerekli takdir komisyonu kararından sonra anılan malların bedelleri gider olarak yazılabilir. Bu gibi durumlarda “689. Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabı”nın kullanılması gerekmektedir.
Uygulamada en çok rastlanan zayi olma durumlarından birisi malların çalınması veya kaybolmasıdır. Çalınan ve kaybolan mallar vergi uygulaması açısından gider olarak dikkate alınamaz.
Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait katma değer vergisi de indirim konusu yapılamaz.
Malların zayi olması aşağıdaki hallerde gerçekleşebilir.
1. Çalınma, kaybolma ve benzeri nedenlerle,
2. Yangın, sel ve deprem gibi doğal afetler sonucunda,
3. Kaza, dikkatsizlik ve benzeri nedenlerle
Kaza, dikkatsizlik ve benzeri nedenlerden dolayı meydana gelen zayi olayı çoğu zaman firenin kapsamına girebilir. Örneğin cam ticareti yapan bir şahsın, camları taşırken dikkat etmemesi sonucu bir tabaka camı düşürüp kırması gibi. Ancak daha önce de belirttiğimiz gibi malların miktarında önemli boyutta meydana gelecek azalışlar değeri düşen mal ve kapsamına girmektedir.
Yangın, sel ve deprem gibi doğal afetler sonucu mallar zayi olabilir. Bu gibi durumlarda ticari malların tamamen yok olması söz konusudur. Bu gibi durumlarda malların ekonomik değerlerinin azalışı değil tamamen yok olması söz konusu olmaktadır. Dolayısıyla gerekli takdir komisyonu kararından sonra anılan malların bedelleri gider olarak yazılabilir. Bu gibi durumlarda “689. Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabı”nın kullanılması gerekmektedir.
Uygulamada en çok rastlanan zayi olma durumlarından birisi malların çalınması veya kaybolmasıdır. Çalınan ve kaybolan mallar vergi uygulaması açısından gider olarak dikkate alınamaz.
Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait katma değer vergisi de indirim konusu yapılamaz.
YMM Hasan YALÇIN
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder