YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’NDA ANONİM ŞİRKET GENEL KURULLARININ DEVREDİLEMEZ GÖREV VE YETKİLERİ

I- GİRİŞ

TBMM Genel Kurulu’nda 13.01.2011 tarihinde kabul edilen ve birkaç maddesi dışında 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (YTTK), içerik yanında sistematik olarak da birçok yeniliği ihtiva etmektedir. Sistematik açıdan yapılan düzenlemelerden biri de, anonim şirket genel kurullarının devredilemez görev ve yetkilerinin ayrı ve özel bir maddede hükme bağlanmış olmasıdır.

Anonim şirketlerde genel kurulun sahip olduğu bazı yetkiler, nitelikleri gereği ancak ve sadece genel kurul tarafından kullanılabilir; bu yetki ve görevler başka bir organa, komisyona veya şahsa esas sözleşme ile dahi devredilemez. Karar verme yetkisini kanundan ve kanun hükümleri çerçevesinde esas sözleşmeden alan genel kurul, yetkilerini usulüne uygun şekilde toplanarak kullanır(1). Esas sözleşme, anonim şirketin organsal yapısına ve organlar arasındaki kanuni işlev dağılımına aykırı bir şekilde genel kurulu yetkilendiremez. Ayrıca, genel kurul diğer organlara ait devredilemez yetkileri kendisine çekemeyeceği gibi, yönetim kurulu da kendisine kanunla bırakılan devredilemez yetkileri genel kurula nakledemez, onun onayına bağlayamaz, genel kurulun yetkilerini yüklenemez.

Bu çalışmamızda, anonim şirket genel kurullarının devredilemez görev ve yetkilerinin YTTK’da ne şekilde düzenlendiği hususu, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ndaki (ETTK) hükümler de göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir.

II- 6762 SAYILI ETTK’DA YER ALAN DÜZENLEMELER

ETTK’da genel kurula münhasır yetkiler açıkça ve ayrı bir maddede düzenlenmemiştir. Her ne kadar, söz konusu husus Kanun’da yer almamaktaysa da “Sermaye Şirketlerinin Genel Kurul Toplantıları ve Bu Toplantılarda Bulunacak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Komiserleri Hakkında Yönetmelik(2)”in 15. maddesinde genel kurullar tarafından kullanılacak yetkiler, on üç bent halinde sayılmıştır. Ancak kimi yazarlar kanunda düzenlenmeyen bir konunun, yönetmelikle de düzenlenemeyeceğini ileri sürerek, bahsi geçen Yönetmelik hükmünü eleştirmektedir.

III- 6102 SAYILI YTTK’DA YER ALAN DÜZENLEMELER

Anonim şirketlerde genel kurul ile yönetim arasındaki yetki çatışmasını önlemek ve kurumsal yönetim ilkelerini hayata geçirebilmek amacıyla, YTTK’da organlar arasındaki görev ve yetki ayrılığı belirginleştirilmiş, deyim yerindeyse, “kuvvetler ayrılığı ilkesi” uygulamasına benzer bir yapı kurulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede genel kurulun devredilemez yetkileri, ETTK’dan farklı olarak, ayrı bir maddede ele alınmıştır. Konunun düzenlendiği YTTK’nın 408. maddesinde, genel kurulun kanunda ve esas sözleşmede açıkça öngörülmüş bulunan hallerde karar alacağı vurgulanmış ve çeşitli hükümlerde öngörülmüş bulunan devredilemez görevler ve yetkiler saklı kalmak üzere, söz konusu maddede sayılan görev ve yetkilerin devredilemeyeceği belirtilmiştir. Öte yandan, yönetim kurulunun, kanun ve esas sözleşme uyarınca genel kurulun yetkisinde olan konularda karar alamayacağı da YTTK’da hüküm altına alınmıştır.

Kanun’un genel kurula bırakmış olduğu yetkilerin başka bir organ tarafından kullanılması halinde, bu yetki kullanımının sonucunda ortaya çıkan işlem bir genel kurul kararı olmadığı için yoklukla maluldür (batıldır) ve hiç doğmamış kabul edilir(3). Nitekim, yönetim kurulunun, diğer organların devredilemez yetkilerinin devrine ilişkin aldığı kararların batıl olduğu YTTK’nın 391. maddesinde sarih bir şekilde ifade edilmiştir.

Diğer taraftan, tek pay sahipli anonim şirketlerde bu pay sahibi genel kurulun tüm yetkilerine sahip olacaktır. Ancak tek pay sahibinin genel kurul sıfatıyla alacağı kararların geçerlilik kazanabilmesi için yazılı olması şarttır.

Aşağıda YTTK’nın 408. maddesi ile diğer maddelerinde yer alan genel kurulun devredilemez görev ve yetkileri sistematik bir biçimde açıklanmıştır.

A- YTTK’NIN 408. MADDESİNDE ÖNGÖRÜLEN DEVREDİLEMEZ GÖREV VE YETKİLER

1) Esas sözleşmenin değiştirilmesi: Genel kurul, aksine esas sözleşmede hüküm bulunmadığı takdirde, kanunda öngörülen şartlara uyarak, esas sözleşmenin bütün hükümlerini değiştirebilir; ancak pay sahiplerinin müktesep ve vazgeçilmez haklarıyla ilgili değişiklikler bu yetkinin dışındadır (YTTK md. 408/II, 452).

2) Yönetim kurulu üyelerinin seçimi, süreleri, ücretleri ile huzur hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında karar verilmesi ve görevden alınmaları: İlk yönetim kurulu üyeleri esas sözleşme ile atanır. Daha sonra ise bir veya daha fazla kişiden oluşan yönetim kurulu, en çok üç yıl için genel kurul tarafından seçilir. Yönetim kurulu üyeleri, esas sözleşmeyle atanmış olsalar dahi, gündemde ilgili bir maddenin bulunması veya gündemde madde bulunmasa bile haklı bir sebebin varlığı halinde, genel kurul kararıyla her zaman görevden alınabilir. Öte yandan, yönetim kurulu üyelerine yapılacak huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve yıllık kârdan pay gibi ödemelerin esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmesi şarttır. Yönetim kurulu hakkında ibra kararı genel kurul tarafından verilir. Genel kurul, almış olduğu ibra kararını başka bir kararıyla kaldıramaz. Ancak bu karar aleyhine iptal davası açılabilir (YTTK md. 364, 394, 408/II, 558/I).

3) Kanun’da öngörülen istisnalar dışında denetçinin ve işlem denetçilerinin seçimi ile görevden alınmaları: Anonim şirketlerin finansal tablolarını inceleyecek olan bağımsız denetçiler ile şirketin Kanun’da öngörülen belli muamelelerini kontrol edecek olan işlem denetçileri kural olarak genel kurul tarafından seçilir. İstisnai hallerde yönetim kurulu ve dava açılması halinde mahkeme tarafından da denetçi atanabilir. Bağımsız denetçiler genel kurul tarafından atanmakla birlikte, genel kurulun bunları görevden alma yetkisi yoktur. Bağımsız denetçi ancak şahsına ilişkin haklı bir sebebin gerektirmesi, özellikle de onun taraflı davrandığı yönünde bir kuşkunun varlığı halinde mahkeme kararıyla görevden alınabilir ve yerine yeni bir denetçi atanabilir (YTTK md. 399). İşlem denetçileri ise Kanun’da veya esas sözleşmede aksi öngörülmemişse, genel kurul tarafından atanır ve görevden alınır (YTTK md. 400/IV).

4) Finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde tasarrufa, kâr payları ile kazanç paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya dağıtılacak kâra katılması dahil, kullanılmasına dair kararların alınması: Yönetim kurulu, geçmiş hesap dönemine ait finansal tabloları, eklerini ve yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunu, bilanço gününü izleyen hesap döneminin ilk üç ayı içinde hazırlamak ve genel kurula sunmakla yükümlüdür. Finansal tabloları müzakere etmek, buna bağlı konuları görüşmek ve karara bağlamak genel kurulun görevidir (YTTK md. 403/V, 409, 420, 514). Yıllık kârın pay sahiplerine dağıtılıp dağıtılmayacağı, yedek akçenin ne şekilde değerlendirileceği ile yönetim kuruluna ödenecek kazanç paylarına ilişkin hususlar da genel kurul tarafından belirlenir.

5) Kanun’da öngörülen istisnalar dışında şirketin feshi: Kanun’da anonim şirketlerin sona erme sebepleri belirtilmiş olup, bunlardan biri de genel kurulun fesih kararı almasıdır. İradi fesih kararı, ancak genel kurul tarafından alınabilir. Bu karar için, sermayenin en az ¾’ünü oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oy kullanması gereklidir. Söz konusu nisabın ilk toplantıda sağlanamaması halinde, izleyen toplantılarda da aynı nisap aranır (YTTK md. 529/1-d).

6) Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı: ETTK’da (md. 443) bu husus “Aktiflerin toptan satılabilmesi için genel kurulun kararı gereklidir.” şeklinde düzenlenmişken, YTTK’da (md. 538/II) başlıktaki şekilde düzenlenmiştir. Bu karar, fesih kararı ile ilgili olarak bir üst maddede açıklanan ağırlaştırılmış nisapla alınmalıdır.

B- YTTK’NIN DİĞER MADDELERİNDE ÖNGÖRÜLEN DEVREDİLEMEZ GÖREV VE YETKİLER

1) Birleşme, bölünme ve tür değiştirme kararları: Anonim şirketlerin Kanun hükümleri çerçevesinde yapacakları birleşme, bölünme ve tür değiştirmeye ilişkin sözleşme ve/veya planların yürürlüğe girmesi, bunların genel kurul tarafından onaylanmasına bağlıdır (YTTK md. 145, 166, 185).

2) Payların itibari değerinden düşük veya yüksek bedelle çıkarılması: Anonim şirketlerde itibari değerinden aşağı bedelle pay çıkarılamaması kural olmakla birlikte, genel kurul, sermaye tutarı aynı kalmak şartıyla, esas sözleşmeyi değiştirmek suretiyle payları, asgari itibari değer hükmüne uyarak, itibari değerleri daha küçük olan paylara bölmek veya payları itibari değerleri daha yüksek olan paylar halinde birleştirmek yetkisini haizdir (YTTK md. 347, 477).

3) Kuruluştan itibaren iki yıl içinde devralınacak veya kiralanacak işletmeler/ayınlar hakkında karar verilmesi: Şirketin tescilinden itibaren iki yıl içinde bir işletme veya aynın, sermayenin onda birini aşan bir bedel karşılığında devralınmasına veya kiralanmasına ilişkin sözleşmeler, genel kurulca onaylanıp ticaret siciline tescil edilmedikçe geçerli olmaz. Genel kurul kararını vermeden önce, yönetim kurulunun istemi üzerine şirketin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesince bilirkişi atanması ve bu bilirkişinin devralınacak ya da kiralanacak işletme ve ayınlara değer biçmesi gerekmektedir (YTTK md. 356).

4) Sermayenin üçte ikisinin karşılıksız kalması: Son yıllık bilançoya göre, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kaldığının anlaşılması halinde, genel kurul derhal toplantıya çağrılarak, sermayenin üçte biri ile yetinilmesine veya sermayenin tamamlanmasına karar verilmek zorundadır. Aksi takdirde şirket kendiliğinden sona erecektir (YTTK md. 376/II).

5) Şirketin kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesi: Bir şirketin kendi paylarını, esas veya çıkarılmış sermayesinin onda birini aşan veya bir işlem sonunda aşacak olan miktarda, ivazlı olarak iktisap ve rehin olarak kabul etmesi yasaktır. Bu kural çerçevesinde payların iktisap veya rehin olarak kabul edilebilmesi için genel kurulun yönetim kurulunu yetkilendirmesi şarttır. Söz konusu yetki en çok beş yıl geçerli olacak şekilde verilebilir. Bununla birlikte, yakın ve ciddi bir kayıptan kaçınmak için gerekli olduğu takdirde, genel kurulun yetkilendirmeye ilişkin kararı olmadan da bir şirketin kendi paylarını iktisap edebilmesi mümkündür (YTTK md. 379/I-II).

6) Yönetim kurulu üyelerinin şirketle işlem yapma yasağının kaldırılması: Genel kuruldan izin almadan, yönetim kurulu üyeleri şirketle kendisi veya başkası adına herhangi bir işlem yapamaz; aksi halde şirket, yapılan işlemin batıl olduğunu ileri sürebilir (YTTK md. 395/I).

7) Yönetim kurulu üyelerinin şirketle rekabet yasağının kaldırılması: Yönetim kurulu üyelerinden biri, genel kurulun iznini almaksızın, şirketin işletme konusuna giren ticari iş türünden bir işlemi kendi veya başkası hesabına yapamayacağı gibi, aynı tür ticari işlerle uğraşan bir şirkete sorumluluğu sınırsız ortak sıfatıyla da giremez. Şirket bu kurala aykırı harekette bulunan yönetim kurulu üyelerinden tazminat istemekte veya tazminat yerine yapılan işlemi şirket adına yapılmış saymakta ve üçüncü kişiler hesabına yapılan sözleşmelerden doğan menfaatlerin şirkete ait olduğunu dava etmekte serbesttir (YTTK md. 396).

8) Şirket iç yönergesinin onaylanması: Anonim şirket yönetim kurulunun görevlerinden biri de, genel kurulun çalışma esas ve usullerine ilişkin kuralları içeren, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı(4) tarafından asgari unsurları belirlenecek olan bir iç yönerge hazırlamaktır. Bu iç yönerge ancak genel kurulun onayından sonra yürürlüğe girer (YTTK md. 419/II). Her ne kadar Kanun’da belirtilmese de, iç yönergede yapılacak değişikler de genel kurulun onayına tabi olmalıdır.

9) Özel denetim istemine karar verilmesi: Her pay sahibi, pay sahipliği haklarını kullanılabilmek için gerekli olduğu takdirde ve bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulmasını, gündemde yer almasa bile genel kuruldan isteyebilir. Genel kurulun özel denetim istemini reddetmesi halinde, sermayenin en az 1/10’unu, halka açık anonim şirketlerde 1/20’sini oluşturan pay sahipleri veya paylarının itibari değeri toplamı en az bir milyon Türk Lirası olan pay sahipleri üç ay içinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atamasını isteyebilir (YTTK md. 438-439).

10) Sermaye artırımı/azaltımı kararı alınması: YTTK’da anonim şirketler için iki farklı sermaye sistemi öngörülmüş olup, bunlar esas sermaye ve kayıtlı sermaye sistemleridir. Esas sermaye sisteminde artırım kararı alma yetkisi genel kurula, kayıtlı sermaye sisteminde ise esas sözleşmede belirlenen esaslar çerçevesinde yönetim kuruluna aittir. Her iki sistemde de sermaye azaltımı genel kurul kararı ile yapılabilir (YTTK md. 456-475).

11) İntifa senedi çıkarılması: Genel kurul, esas sözleşme uyarınca veya esas sözleşmeyi değiştirerek, bedeli kanuna uygun olarak yok edilen payların sahipleri, alacaklılar veya bunlara benzer bir sebeple şirketle ilgili olanlar lehine intifa senetleri çıkarılmasına karar verebilir (YTTK md. 502/I).

12) Borçlanma senedi ve menkul kıymet çıkarılması: Her çeşidi ile tahviller, finansman bonoları, varlığa dayalı senetler, kırdırma esası üzerine düzenlenenler de dahil diğer borçlanma senetleri, alma ve değiştirme hakkını haiz senetler ile her çeşit menkul kıymetler, aksi kanunlarda öngörülmedikçe, ancak genel kurul kararı ile çıkarılabilir (YTTK md. 504/I).

IV- SONUÇ

Anonim şirket genel kurullarının devredilemez görev ve yetkileri, 6102 sayılı YTTK’nın 408. maddesinde özel olarak düzenlenmiş ve bu maddede sayılan görevlerin devredilemeyeceği açık bir şekilde ifade edilmiştir.

Söz konusu maddede ve YTTK’nın diğer maddelerinde öngörülen genel kurulun devredilemez görev ve yetkileri şunlardır: Esas sözleşmenin değiştirilmesi, yönetim kurulu üyelerinin seçimi, süreleri, ücretleri ile huzur hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında karar verilmesi ve görevden alınmaları, Kanunda öngörülen istisnalar dışında denetçinin ve işlem denetçilerinin seçimi ile görevden alınmaları, finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kar üzerinde tasarrufa, kar payları ile kazanç paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya dağıtılacak kâra katılması dahil, kullanılmasına dair kararların alınması, Kanun’da öngörülen istisnalar dışında şirketin feshi, önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı, birleşme, bölünme ve tür değiştirmeye karar verilmesi, payların itibari değerinden düşük veya yüksek bedelle çıkarılması, kuruluştan itibaren iki yıl içinde devralınacak veya kiralanacak işletmeler/ayınlar hakkında karar verilmesi, sermayenin üçte ikisinin karşılıksız kalması halinde gerekli kararların alınması, şirketin kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesi, yönetim kurulu üyelerinin şirketle işlem yapma ve/veya rekabet yasaklarının kaldırılması, genel kurul iç yönergesinin onaylanması, özel denetim istemine karar verilmesi, sermaye artırımı/azaltımı kararı alınması, intifa senedi ile borçlanma senedi ve menkul kıymet çıkarılmasına karar verilmesidir.

Genel kurul tarafından kullanılması gereken yetkilerin, yönetim kurulu veya başka bir gerçek veya tüzel kişi tarafından kullanılması durumunda, alınan karar ve/veya yapılan işlem batıldır, bir başka ifadeyle hiçbir hükmü yoktur.

*          Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müfettişi

(1)         Oğuz İMREGÜN, Anonim Ortaklıklar, İstanbul 1974, s. 87

(2)         07.08.1996 tarih ve 22720 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         Erdoğan MOROĞLU, TTK’ya Göre Anonim Ortaklıkta Genel Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü, 4. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2004, s. 9

(4)         640 sayılı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK ile (mülga) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın Türk Ticaret Kanunu’na ilişkin görev ve yetkileri, yeni kurulan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na devredilmiştir.

Mustafa YAVUZ*